Nga: Oriada Dajko
Drama “Mishi i Egër”- Teatri Shqiptar i Shkupit
Edicioni i pesëdhjetë e katërt i Festivalit të Teatrove në Ferizaj çeli siparin me një produksion të Teatrit Shqiptar të Shkupit. Në kuadër të tematikës të këtij edicioni që fokusohet te lufta, regjisori Martin Koçovski solli përpara publikut dramën “Mishi i egër”, shkruar nga dramaturgu i mirënjohur maqedonas, Goran Stefanovski, në vitin 1979.
E konsideruar si një nga veprat më të njohura të Stefanovskit, “Mishi i egër” ka ngjallur interes në disa skena europiane dhe mbetet ende aktuale për publikun. Kjo dramë nuk është vetëm një rrëfim mbi konfliktin e brendshëm të individit dhe përpjekjet e tij për mbijetesë; është gjithashtu një dramë familjare dhe një përballje e epërsisë kulturore dhe ekonomike të vendeve Perëndimore ndaj Ballkanit.
Drama familjare dhe konfliktet e brendshme
Edhe pse është shkruar në vitin 1979, ngjarjet e dramës janë vendosur në Shkupin e periudhës para Luftës së Dytë Botërore. Anëtarët e familjes Andrevikj shfaqen para publikut njëri pas tjetrit, duke nxjerrë në pah konfliktet mes tyre. Dimitrija, i cili për shkak të një aksidenti gjatë ndërtimit të shtëpisë është i paralizuar, është figura qendrore e familjes. Maria, gruaja e tij. Tre djemtë e tyre: Simoni, një kamarier i dëshpëruar; Stefan, një punonjës ambicioz në një kompani gjermane; dhe Andreja, një punëtor idealist: përfaqësojnë botëkuptime dhe përpjekje të ndryshme të shoqërisë.
“Mishi i egër” është një dramë që përqendrohet në dinamikën e një familjeje, ku çdo anëtar është përfshirë në një betejë personale për mbijetesë. Tensioni ndihet në çdo skenë, edhe në veprimet më të zakonshme, si përgatitja e darkës apo kthimi në shtëpi.
“Askush në këtë vend nuk do askënd, këtu vetëm kafshët bëjnë dashuri,”- thotë njëri prej djemve të familjes. Të tre djemtë e familjes janë në kërkim të një lumturie që nuk mund ta arrijnë, qoftë status social, pasuri, një pasardhës, apo një ideal. Simoni, një kamarier i dhënë pas pijes vuan dëshpërimisht për potencialin e tij të çuar dëm: “Simon këtu, Simon atje, edhe unë kam një shpirt. Edhe unë dua të jetoj. Gjithë ditën u shërbej atyre që nuk dinë të pinë më mirë se unë. “
Në veprën origjinale të Stefanovskit, dëshpërimi i Simonit është gjithashtu i lidhur me mospasjen e një pasardhësi, por në këtë produksion, regjisori Koçovski ka zgjedhur të mos portretizojë disa karaktere, duke përfshirë edhe të shoqen e Simonit.
Stefani ose Stevro siç e thërrasin, mbetet i palëkundur në qëllimet e tij, pavarësisht se bihen në kundërshti me pikëpamjet e familjarëve. “Unë dua të fluturoj larg,- ky lajtmotiv përsëritet vazhdimisht se herë që familjarët nuk i aprovojnë veprimet e tij.
“Unë nuk do të ndalem sa ta kap me këto duar lumturinë”, – i thotë Stevro vellëzërve të tij. Tashmë, zoti Klaus, një biznesmen gjerman është i interesuar për të blerë shtëpinë e tyre, dhe Stevro është një hap më pranë realizimit të ëndrrave dhe ambicieve të rinisë. Ai tashmë e ka gjetur shpëtimtarin e tij.
Simbolika e skenografisë dhe veprimeve të përsëritura
Skenografia e krijuar nga Enes Deari është një nga elementet më të spikatura të shfaqjes. Shtyllat e lëvizshme të shtëpisë simbolizojnë brishtësinë dhe paqëndrueshmërinë e përhershme të botës së tyre. Me çdo lëvizje të shtyllave dhe objekteve, audienca ndjen pasigurinë e personazheve, të cilët ndërtojnë dhe shkatërrojnë, herë gjenden në njërën anë dhe herë gjenden në anën tjetër. Muret e shtëpisë së tyre janë tejet të holla e shumë lehtë mund të prishen, duke nxjerrë në pah se stabilititeti i kësaj familje është vetëm një iluzion i prindërve tashmë të vjetër që i mbahen fortë traditës, riteve dhe rrënjëve.
Në prag të luftës, ku konflikti i madh është i pranishëm, vendimet për të ardhmen merren në një tavolinë. Gotat me raki trokiten pas çdo vendimi, përplasen pas çdo kundërshtimi dhe dëshpërimi, duke i dhënë dramës një ritëm, të shoqëruar në sfond me tinguj që sjellin tension. Karakteret pijnë deri në dhimbje. Të pirit, dhe zgjidhja e çështjeve të mëdha në kafene është një mënyrë ballkanase e të jetuarit, të cilën edhe Klausi si i huaj e përbuz dhe shpotit, “Gjithë ditën e kaloni me pije ndër duar, por ende nuk keni mësuar të pini.”
Ardhja e një shpëtimtari të huaj
Ardhja e Klausit në shtëpinë e familjes Andrevikj pritet me gëzim dhe entuziazëm, pasi Stevro e organizon me kujdes për të gjithë familjarët që të duken mirë për para “shpëtimtarit” të tyre. Megjithatë, prania e tij nxjerr në pah edhe më shumë kundërshtitë mes anëtarëve të familjes, si dhe epërsinë dhe pushtetin e Perëndimit mbi Lindjen, përfitimet e një pale më të fortë mbi më të dobëtin. Në këtë kontekst, çdo gjë ka një çmim dhe, ashtu siç shprehet Klaus, ajo që njerëzit pretendojnë se nuk ka çmim, shitet më lirë.
Stevro, i cili fillimisht e sheh Klausin si një mundësi për të realizuar ëndrrat dhe ambiciet e tij, do të kuptojë se ky “shpëtimtar” është gjithashtu një formë e pushtimit. Ashtu si “mishi i egër,” që sipas një besytnie të vjetër simbolizon një fije që nëse kalon në fyt, rritet aq sa të mbyt, shfaqja e Klausit në jetën e familjes nuk premton asgjë të mirë.
Regjisor: Martin Koçovski
Autor: Goran Stefanovski
Aktorët: Bajrush Mjaku, Amernis Nokshiqi, Dritëro Ame, Xhevdet Jashari, Sabina Memishi Asllanaj, Rahim Ramadani, Genci Mirzo, Hetem Etem, Mentor Kurti dhe Arben Rasimi.
Skenografia: Enes Dearit
Kostumografia: Edlira Kishka
Muzika: Oliver Josifovski